Κυριακή 30 Οκτωβρίου 2022

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ 20/4/1922 - 30/10/1988

Ο Αναστάσιος-Παντελεήμων Λειβαδίτης, υστερότοκος γιος του Λύσανδρου και της Βασιλικής, το γένος Κοντοπούλου, γεννήθηκε στην Αθήνα το βράδυ της Αναστάσεως του 1922. Ο πατέρας του ανήκε στη μεσοαστική τάξη κι ήταν υφασματέμπορος.
Η μητέρα του, παντρεμένη για δεύτερη φορά, απόκτησε με το Λύσανδρο, εκτός από τον Τάσο, άλλα τρία παιδιά, το Δημήτρη, τον Αλέξανδρο και τη Χρυσαφένια. Ο Κωνσταντίνος, που ζούσε μαζί τους, ήταν από τον πρώτο γάμο της μητέρας του. Η οικογένεια του ήταν εύπο¬ρη. Αργότερα όμως αντιμετώπισε οικονομικά προβλήματα. Το 1943 ο Τάσος Λειβαδίτης εισήχθη στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Παρακολούθησε νομικά για ένα χρόνο περίπου και άκουσε μαθήματα του Κων/νου Τσάτσου. Βιοτικές ανάγκες όμως και η συμμετοχή του στην εθνική αντίσταση τον απομάκρυναν από τις σπουδές του. Στην περίοδο των Δεκεμβριανών δεν ανήκε στους μάχιμους του Ε.Λ.Α.Σ., αλλά σε μια ομάδα της Ε.Π.Ο.Ν., που διοργάνωνε πολιτιστικές εκδηλώσεις και έκανε εράνους για τη συγκέντρωση τροφίμων. Με τη λήξη των Δεκεμβριανών συνελήφθη και οδηγήθηκε στις φυλακές Χατζηκώστα. Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας αφέθηκε ελεύθερος. Η πιο ολοκληρωμένη δράση του στο χώρο της Αριστεράς άρχισε στη συνέχεια. Στη συντροφιά του εκείνη την εποχή συγκαταλέγονταν ο ποιητής Μιχάλης Κατσαρός και ο Κώστας Κοτζιάς. Στο μεταξύ παντρεύτηκε τη Μαρία Στούπα και απόκτησε τη μοναδική του κόρη, τη Βασιλική Λειβαδίτη. Τον Ιούνιο του 1948 συνελήφθη και εξορίστηκε στο Mούδρο, όπου κάθισε ένα χρόνο. Έγραφε στίχους και έκανε ποιητικά σχέδια. Το καλοκαίρι του 1949 μεταφέρθηκε με πολλούς άλλους στη Μακρό¬νησο. Ο χειμώνας εκείνη τη χρονιά ήταν πολύ σκληρός και συνοδεύονταν από την αρρώστια, τις εκτελέσεις και το φοβερό άνεμο για τον οποίο γίνεται λόγος στις πρώτες ποιητικές του συνθέσεις. Παρά τις κακουχίες ο ποιητής δεν υπέγραψε δήλωση και μεταφέρθηκε στη συνέχεια στον Αη Στράτη. Εκεί ολοκληρώθηκε η συγγραφή της ποιητικής σύνθεσης Μάχη στην άκρη της νύχτας, που είχε αρχίσει ήδη στη Μακρόνησο. Στον ίδιο χώρο θα γραφτεί και η δεύτερη ποιητική του σύνθεση Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας. Τα χειρόγραφα μετέφερε κρυφά στην Αθήνα η γυναίκα του. Στον Αη Στράτη άρχισε να σχεδιάζει και το Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου, που ολοκληρώθηκε όμως αργότερα. Απ' τον Αη Στράτη μεταφέρθηκε στις φυλακές Χατζηκώστα στην Αθήνα, απ' όπου αφέθηκε ελεύθερος το 1951. Οι διώξεις όμως δε σταμάτησαν. Το Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου θεωρήθηκε «κήρυγμα ανατρεπτικό» και κατασχέθηκε. Ο ίδιος ο ποιητής μάλιστα πέρασε από δίκη, που προκάλεσε το ενδιαφέρον όχι μόνο των στενών λογοτεχνικών κύκλων, αλλά και του ευρύτερου κοινού, τόσο μέσα όσο και έξω από την Ελλάδα. Τη δίκη παρακολούθησαν δημοσιογράφοι από πολλά μέρη του κόσμου, αλλά και ένα πλήθος συναγωνιστών του. Η κατηγορία στηρίχτηκε στον αναγκαστικό νόμο 509 «Περί μέτρων ασφαλείας του Κράτους, του πολιτεύματος, του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών». Τελικά όμως το δικαστήριο τον απάλλαξε λόγω αμφιβολιών. Από το 1954 ο ποιητής εμφανιζόταν συστηματικά στις στήλες της εφημερίδας Η Αυγή ως κριτικός ποίησης. Το κλείσιμο της Αυγής από τη δικτατορία το 1967 είχε ως συνέπεια να χάσει τη δουλειά του. Από το 1969 ως το 1980 με το ψευδώνυμο Α. Ρόκος παρουσίαζε συνόψεις έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας στο περιοδικό Φαντάζιο. Του δόθηκε έτσι η ευκαιρία να ξαναδιαβάσει ένα πλήθος συγγραφέων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Γενικά η γνώση του Τάσου Λειβαδίτη γύρω από την παγκόσμια λογοτεχνία ήταν ευρύτατη. Γνώριζε καλά γαλλικά και οι προτιμήσεις του ήταν ο Ντοστογιέφσκι και ο Ρίλκε. Από το 1974 ως το 1980 συνέχισε την κριτική της ποίησης στην Αυγή. Στο ελληνικό κοινό ο Τάσος Λειβαδίτης εμφανίστηκε το 1946, μέσα από τις στήλες του περιοδικού Ελεύθερα Γράμματα (τεύχ. 55, 15-11-46) με το ποίημα «Το τραγούδι του Χατζηδημήτρη». Το γεγονός δεν είναι τυχαίο, αφού στα Ελεύθερα Γράμματα συσπειρωνόταν μια ομάδα από αριστερούς διανοούμενους (Μανόλης Αναγνωστάκης, Νίκος Παππάς κ.ά.). Το κλίμα ακόμη του περιοδικού ήταν ευνοϊκό για τους νέους ποιητές. Το 1947 ο Τάσος Λειβαδίτης έγινε μέλος της ομάδας που έβγαλε τη βραχύ-βια περιοδική έκδοση Θεμέλιο και εκεί μετάφρασε το ποίημα του Loys Masson, «Επιτάφιος για τον Μωρίς Λανγκλουά, Ροζέ Ράντισαν και άλλους» (1947, 32). Στη Νέα Εστία δημοσίευσε μόνο ένα ποίημα με τίτλο «Η Κυρά της Όστριας» (1947, 917-918). Πρωτοστάτησε ακόμη στην έκδοση του περιοδικού Επιθεώρηση Τέχνης του οποίου υπήρξε τακτικός συνεργάτης. Το 1952 εξέδωσε την πρώτη του ποιητική σύνθεση με τίτλο Μάχη στην άκρη της νύχτας. Δημοσίευσε με χρονολογική σειρά τις παρακάτω ποιητικές συλλογές: Μάχη στην άκρη της νύχτας, 1952 Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας, 1952 Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου, 1953 Ο άνθρωπος με το ταμπούρλο, 1956 Συμφωνία αρ. 1, 1957 Οι γυναίκες με τ' αλογίσια μάτια, 1958 Καντάτα, 1960 25η ραψωδία της Οδύσσειας, 1963 Οι τελευταίοι, 1966 Νυχτερινός επισκέπτης, 1972 Σκοτεινή πράξη, 1974 Οι τρεις, 1975 Ο διάβολος με το κηροπήγιο, 1975 Βιολί για μονόχειρα, 1977 Ανακάλυψη, 1978 Ποιήματα (1958-1963), 1978 Εγχειρίδιο ευθανασίας, 1979 Ο τυφλός με το λύχνο, 1983 Βιολέτες για μια εποχή, 1985 Μικρό βιβλίο για μεγάλα όνειρα, 1987 Τα χειρόγραφα του φθινοπώρου, 1990 (Εκδόθηκε μετά το θάνατο του ποιητή.) Το 1966 κυκλοφόρησε η μοναδική του συλλογή διηγημάτων με τίτλο Το εκκρεμές. Το 1965 έχουμε μια πρώτη συγκεντρωτική έκδοση των μέχρι το 1963 συλλογών καθώς και άλλων ποιημάτων της περιόδου 1950-1962, που τιτλοφορείται Ποίηση. Στην ανατύπωση του 1985 από τον «Κέδρο» προστέθηκαν ο υπότιτλος Τόμος πρώτος, η συλλογή Οι τελευταίοι καθώς και ποιήματα που δημοσιεύτηκαν το 1966 στην Επιθεώρηση Τέχνης. Ο τόμος διαιρείται σε δυο μέρη (1950-1956, 1957-1966). Το 1987 κυκλοφόρησε ο δεύτερος τόμος, που περιλαμβάνει τις συλλογές που εκδόθηκαν από το 1972 ως το 1978. Ο τρίτος τόμος (1988) περιλαμβάνει τα έργα της περιόδου 1979-1987. Στίχοι του Τάσου Λειβαδίτη, που δεν περιλήφθηκαν σε καμιά συλλογή, μελοποιήθηκαν από το Μίκη Θεοδωράκη (Δραπετσώνα, Τα Λυρικά: κύκλος τραγουδιών αφιερωμένων στη γενιά της εθνικής αντίστασης). Ποιήματά του μεταφράστηκαν σε πολλές ξένες γλώσσες: Ρωσικά, Ουγγρικά, Σουηδικά, Ιταλικά, Γαλλικά, Αλβανικά, Βουλγάρικα, Κινέζικα, Αγγλικά, Τουρκικά, κ.ά. Έγραψε ακόμη με τον Κώστα Κοτζιά τα σενάρια των ελληνικών ταινιών Ο θρίαμβος και Η συνοικία το όνειρο. Ο Τάσος Λειβαδίτης ανήκε στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών. Τιμήθηκε το 1955 με το πρώτο βραβείο ποίησης στο παγκόσμιο φεστιβάλ νεολαίας της Βαρσοβίας για τη συλλογή Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου. Πήρε ακόμη το πρώτο βραβείο ποίησης του δήμου Αθηναίων για τη Συμφωνία αρ. 1, το δεύτερο κρατικό βραβείο ποίησης για το Βιολί για μονόχειρα και το πρώτο κρατικό βραβείο ποίησης για τη συλλογή Εγχειρίδιο ευθανασίας. Μετά το 1972 συνεργάστηκε με τα περιοδικά Τραμ, Το Δέντρο και Η Λέξη. Ο θάνατος τον βρήκε στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο Αθηνών στις 30 Οκτωβρίου του 1988 (μετά από δυο εγχειρήσεις για ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής). Άφησε αδημοσίευτη μια συλλογή (Τα χειρόγραφα του φθινοπώρου), που εκδόθηκε στη συνέχεια. Τέλος το 1997 εκδόθηκε από τον «Κέδρο» ένα Απάνθισμα του Τάσου Λειβαδίτη. Την επιλογή των κειμένων έκανε ο Γιώργος Δουατζής.