Ο Νικηφόρος Βρεττάκος γεννήθηκε την Ιανυαρίου 1912 στις Κροκεές Λακωνίας. Είναι το δεύτερο, από τα έξι παιδιά, του Κωνσταντίνου Βρεττάκου και της Ευγενίας Παντελεάκη. Περνά τα νηπιακά του χρόνια στο πατρικό κτήμα στην περιοχή Πλούμιτσα, όπου υπάρχουν μόνον τα δύο μεγάλα σπίτια, του πατέρα και του θείου του και το οικογενειακό εκκλησάκι του Αη-Γιώργη. Ο τόπος αυτός του φυσικού κάλλους και της παιδικής αμεριμνησίας θα επιδράσει καταλυτικά στη ψυχοσύνθεση του Νικηφόρου και στη διαμόρφωση της ποιητικής του ιδιοσυγκρασίας. Το 1917 η οικογένεια μετακομίζει στις Κροκεές. Ο Νικηφόρος εγγράφεται μαθητής στο Δημοτικό σχολείο του χωριού. Το 1921 τελειώνει το Δημοτικό και συνεχίζει στο Ημιγυμνάσιο Κροκεών από το οποίο παρά τις οικονομικές δυσχέρειες και τη βαριά αρρώστια του πατέρα του, αποφοιτά το 1923. Στη συνέχεια εγγράφεται στο Γυμνασίο Γυθείου όπου φοιτά με πολλές δυσκολίες λόγω της οικονομικής δυσπραγίας της οικογένειάς του. Συγκατοικεί με τον φίλο του Θαλή Κουτούπη. Στο ίδιο σχολείο, την ίδια χρονική περίοδο, φοιτά και ο Γιάννης Ρίτσος. Το 1928 δίνει δύο διαλέξεις στην Εμπορική Λέσχη Γυθείου με θέματα από «τη Δικαιοσύνη και την Παιδεία ως τη διάσπαση του ατόμου».
Μετά το γυμνάσιο φεύγει για την Αθήνα και σπάνια πλέον πηγαίνει στο χωριό, κι όταν πηγαίνει το κάνει για να δει τη μητέρα του την οποία υπεραγαπούσε. Ακολούθησαν χρόνια πικρά και δύσκολα. Ο πατέρας του πέθανε και η μητέρα του άφησε την Πλούμιτσα και εγκαταστάθηκε μόνιμα στις Κροκεές μαζί με τα αδέρφια του, Σοφία και Μιχάλη.
Ο Νικηφόρος Βρεττάκος παντρεύτηκε το 1934 την Πίτσα Αποστολίδου με την οποία είχαν δύο παιδιά, τον Κώστα και την Τζένη. Πολέμησε στην Αλβανία το 1940-41 και το 1942 έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση.
Ο Λάκωνας ποιητής, κατά τη διάρκεια της χουντικής διδακτορίας, το 1967 αυτοεξορίστηκε. Όταν, με τη μεταπολίτευση, ξαναγύρισε από την ξενιτιά, θαρρείς και ανακάλυψε τη γενέθλια του γη, εγκαταστάθηκε σχεδόν μόνιμα στις Κροκεές. Στις αρχές του 1980 έφτιαξε ένα μικρό σπιτάκι δίπλα στα χαλάσματα της Πλούμιτσας όπου και έγραψε πολλά από τα έργα του αγναντεύοντας το φίλο του τον Ταΰγετο.
Ο Νικηφόρος Βρεττάκος τιμήθηκε με πολλά Ελληνικά και ξένα βραβεία, ενώ προτάθηκε ως υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ στην ποίηση. Την Κυριακή 4 του Αυγούστου 1991, το πρωί, ο ποιητής του Έθνους άφησε την τελευταία του πνοή στην αγαπημένη του Πλούμιτσα.
Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Το ξέσπασμα του ελληνοϊταλικού πολέμου (1940) βρίσκει τον Βρεττάκο στρατευμένο στην πρώτη γραμμή του μετώπου, κινδυνεύοντας, μάλιστα, σε μια επιχείρηση να σκοτωθεί. Έναν χρόνο αργότερα, το μέτωπο θα καταρρεύσει και ο ποιητής, αντιλαμβανόμενος -με έναν δικό του ιδιαίτερο τρόπο- το πατριωτικό καθήκον, θα μεταβεί στην Αθήνα, προκειμένου να ενταχθεί στον Ε.Α.Μ. Οι σημειώσεις του, οι οποίες ήταν καταγεγραμμένες σε ημερολόγιο, θα αποτελέσουν το σώμα για το βιβλίο του «Αγρίμι», το οποίο και θα εκδώσει. Στην Αντίσταση θα μείνει δύο χρόνια (1942-4) και την ίδια περίοδο θα ξεκινήσει και η πολιτική του ενασχόληση, καθώς γράφεται στο Κ.Κ.Ε. Το σκληρό πρόσωπο της μοίρας του, όμως, επιφέρει ένα γενναίο χτύπημα στον Βρεττάκο, καθώς την περίοδο αυτή πεθαίνει ο πατέρας του, ο οποίος θάβεται στην Πλούμιτσα Λακωνίας, περιοχή που μετά από πολλά χρόνια θα φιλοξενήσει στην γενναία γη της και τον ίδιο τον Βρεττάκο. Ο πόλεμος θα ολοκληρωθεί (1945-6) και ο ποιητής θα ριχθεί στην δουλειά, μην ξεχνώντας όμως, την ποίηση.
ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΤΗΡΙΟ
Τον Δεκέμβριο του 1963 δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Αυγή, η τελευταία συνεισφορά του Ν. Βρεττάκου, με τίτλο «Αποχαιρετιστήριο», που αποτελεί ύμνο για τον απλό άνθρωπο.
«…Δεν υπάρχει μεγαλύτερο πράγμα από το να νιώθεις ισότιμος με τον απλό άνθρωπο, με τα καθαρά αισθήματα, με τον άνθρωπο τον εξαγιασμένο από το μόχθο, τον άνθρωπο που σκάβει τη γη, τον άνθρωπο που δουλεύει στο εργοστάσιο, τον υπάλληλο, το λογιστή, το βιοτέχνη, που περιμένει τη χαρά της ζωής, κρατώντας το άνθος της ελπίδας στο χέρι του. Με τον άνθρωπο που έχει εχτιμήσει σωστά την αξία του ήλιου, την αξία του χώματος της πατρίδας του, την αξία της ελευθερίας και της δημοκρατίας, την αξία της ειρήνης…».
«…Πάντοτε πίστευα πως η ‘αξία’ βρίσκεται πολύ βαθιά μέσα στον άνθρωπο, στην απόρρητη κρύπτη της καρδιάς, όπως το μαργαριτάρι στο βάθος του ερμητικά κλεισμένου στρειδιού και πώς η μεγαλωσύνη του έθνους φυλάσσεται μέσα στα βάθη των λασπωμένων ξωμάχων, των ρακένδυτων εργατών, κι όλων γενικά των ταπεινών αγνοημένων που η πνοή τους συνενώνεται κάποτε, γίνεται εθνικός αγέρας και συγκλονίζει. Γράφοντας το ταχτικό αυτό χρονογράφημα, νομίζω πως συνομίλησα μαζί τους, έζησα μαζί τους, μοίρασα μαζί τους τη λύπη, το φόβο, τη χαρά, την ελπίδα. Κι είναι μεγάλη η τιμή να ζεις ανάμεσα σ’ αυτό το κλίμα της απλότητας και της υγείας, που αγωνίζεται να ξεσκλαβωθεί και να πάρει την ανιούσα, αποκαθηλώνοντας την ελληνική μοίρα, μια μοίρα που ανατέλλει από τις αλλεπάλληλες σκλαβιές όπως ο ήλιος από τα αλλεπάλληλα σκοτεινά σύννεφα…».
ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ
Η ποιητική εργογραφία του Βρεττάκου χωρίζεται σε τρεις περιόδους. Η πρώτη περιλαμβάνει τα έτη από το 1929 έως το 1938 και κυριαρχείται από ένα κλίμα μελαγχολίας και απαισιοδοξίας που οφείλεται στα προσωπικά του βιώματα αλλά και στο γενικότερο κλίμα πεσιμισμού της νεοελληνικής συμβολικής ποίησης . Ο ποιητής συγκρούεται με τη φύση και την κοινωνία και αισθάνεται την περιθωριοποίησή του.
Η δεύτερη ποιητική του περίοδος ξεκινά από το 1939 και τελειώνει το 1950 αλλά αυτή τη φορά χαρακτηρίζεται από αισιοδοξία και αγωνιστικότητα. Ο Βρεττάκος συμφιλιώνεται με το θάνατο, το φως και τον ήλιο. Σε αυτή τη περίοδο τα έργα του συμπίπτουν με σημαντικότατα ιστορικοκοινωνικά γεγονότα όπως τον Β’ Παγκόσμιος πόλεμο, την εθνική αντίσταση, την τραγωδία του εμφυλίου και την κατοχή.
Στην Τρίτη ποιητική περίοδο (1961-1974) τον Βρεττάκο θα τον απασχολήσουν οι έννοιες φως, φύση, αγάπη και αγνότητα.
Η τέταρτη και τελευταία ποιητική περίοδος (1975-1990) χαρακτηρίζεται από αισιοδοξία που έχει διάρκεια. Μιλά στα ποιήματά του για μια ανθρωπινότερη ζωή, για μια διαρκή εγρήγορση και επανάσταση.
ΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ
Κάτω από σκιές και φώτα (1929)
Κατεβαίνοντας στη σιγή των αιώνων (1933)
Ο πόλεμος (1935)
Οι γκριμάτσες του ανθρώπου (1935)
Η επιστολή του Κύκνου (1937)
Το ταξίδι του Αρχάγγελου (1938)
Μαργαρίτα, εικόνες από το ηλιοβασίλεμα (1939)
Το μεσουράνημα της φωτιάς (1940)
Ηρωική Συμφωνία (1944)
33 Ημέρες (1945)
Η παραμυθένια πολιτεία (1947)
Το βιβλίο της Μαργαρίτας (1949)
Ο Ταΰγετος και η σιωπή (1949)
Τα θολά ποτάμια (1950)
Πλούμιτσα (1951)
Έξοδος με το άλογο (1952)
Γράμμα στον Ρ. Οππενχάιμερ (1954)
Τα ποιήματα 1929-1951 (1956)
Ο χρόνος και το ποτάμι (1957)
Η μητέρα μου στην εκκλησία (1957)
Βασιλική Δρυς (1958)
Το βάθος του κόσμου (1961)
Αυτοβιογραφία (1961)
Εκλογή (επιλογή από τις προηγούμενες συλλογές (1965)
Οδοιπορία (συνολική έκδοση του ποιητικού του έργου σε 3 τόμους, 1972)
Διαμαρτυρία (1974)
Ωδή στον ήλιο (1974)
Το ποτάμι Μπόες και τα εφτά ελεγεία (1975)
Απογευματινό ηλιοτρόπιο (1976)
Ανάριθμα (1979)
Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη (1981) κ.ά.
Τα μυστικά όνειρα του Φαμπιού (2009)
Παράλληλα ασχολήθηκε με την πεζογραφία και την κριτική.
Σε ξεχωριστούς τόμους εκδόθηκαν τα πεζά έργα του:
Το γυμνό παιδί (1939)
Το αγρίμι (αυτοβιογραφία, 1945)
Δύο άνθρωποι μιλούν για την ειρήνη του κόσμου (1949)
Ο ένας από τους δύο κόσμους (1958)
Νίκος Καζαντζάκης, η αγωνία του και το έργο του (1959)
Οδύνη (μυθιστόρημα στα αγγλικά, Νέα Υόρκη, 1969)
Μπροστά στο ίδιο ποτάμι (1972)
Μαρτυρίες μιας κρίσιμης εποχής (1979) κ.ά.
Έγραψε επίσης μία τραγωδία με τον τίτλο Ο Προμηθέας (1978).