ΦΕΔΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ (1898-1936)

Στις 19 Αυγούστου του 1936 εκτελέστηκε από τους εθνικιστές του Φράνκο ο σπουδαίος Ισπανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα.
Ήταν 38 ετών και η χώρα του βίωνε τις πρώτες μέρες του Εμφυλίου Πολέμου, που κράτησε ως το 1939. Έργα του, όπως το Σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα, Γέρμα και Ματωμένος Γάμος έχουν κερδίσει την παγκόσμια αναγνώριση κι έχουν ανέβει επανειλημμένα και στη χώρα μας. Το μείζον ποιητικό του έργο Ρομανθέρο Χιτάνο (Ρομανσέρο Γκιτάνο, όπως είναι γνωστό στα ελληνικά) έχει μεταφρασθεί (εν μέρει) από τον Οδυσσέα Ελύτη και έχει μελοποιηθεί από τον Μίκη Θεοδωράκη. Ο τάφος του Λόρκα δεν βρέθηκε ποτέ και αποτελεί ένα μυστήριο μέχρι σήμερα. Πολλοί ερευνητές υποθέτουν ότι πρέπει να είναι θαμμένος στον τόπο της εκτέλεσής του στα περίχωρα της Γρανάδας. Οι μέχρι τώρα ανασκαφές δεν έχουν αποδώσει. Στα τέλη του 2008 ο γνωστός Ισπανός δικαστής Μπαλτάθαρ Γκαρθόν άνοιξε το φάκελο Λόρκα και προχώρησε στις αναγκαίες ανακριτικές πράξεις για τη διαλεύκανση της δολοφονίας του.

Άλλωστε έχουν αναπτυχθεί κατά καιρούς διάφορες θεωρίες για τα κίνητρα που όπλισαν το χέρι των εκτελεστών του. Η κρατούσα άποψη υποστηρίζει ότι ο Λόρκα δολοφονήθηκε από φαλαγγίτες του Φράνκο, που δεν του συγχώρησαν τη συμπόρευσή του με το κυβερνόν Λαϊκό Μέτωπο (σοσιαλιστές, κομμουνιστές, αναρχικοί).

Στον αντίποδα, έχει διατυπωθεί η θεωρία ότι τα κίνητρα της εκτέλεσής του μπορεί να μην ήταν αμιγώς πολιτικά. Η δεδηλωμένη ομοφυλοφιλία του είχε ενοχλήσει πολλούς στη συντηρητική Ανδαλουσία και περισσότερο κάποιους συγγενείς του, που επιζητούσαν ένα τρόπο να ξεπλύνουν το οικογενειακό όνειδος. 

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

1898. Στις 5 Ιουνίου γεννιέται ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα στο Φουέντε Βακέρος (Fuente Vaqueros) της Γρανάδα, γιος του πλούσιου κτηματία Φεδερίκο Γκαρθία Ροδρίγεθ (Federico Garcia Rodriwues) και της δασκάλας Βιθέντα Λόρκα Μορέναο (Vicenta Lorca Moreno). Από τη μητέρα του μαθαίνει τα πρώτα γράμματα.

1898-1915. Περνάει τα παιδικά του χρόνια στο Φουέντε Βακέρος. Γεννιούνται τα αδέλφια του, Φρανθίσκο Κοντσίτα και Ισαβέλ. Πηγαίνει το 1905 στο σχολείο της Αλμερίας. Το 1907 αρρωσταίνει σοβαρά· η ασθένεια θα του αφήσει κάποια μικρή χωλότητα. Από το 1909 η οικογένεια εγκαθίσταται στη Γρανάδα, όπου Φεδερίκο τελειώνει το γυμνάσιο στο Κολέγιο της Ιερής Καρδιάς του Ιησού (Colegio del Sargado Corazon de Jesu). Δείχνει ενδιαφέρον για το θέατρο, γράφει θεατρικές σκηνές και οργανώνει παραστάσεις με μaριονέτες στο σπίτι.

1915-1918. Εγγράφεται στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδα, στη Φιλολογική και Νομική σχολή. Γνωρίζεται με τον Φερνάντο Ντε Λος Ρίος (Fernando de los Rios), τον Μελτσόρ Φερναντέζ Αλμάγκο (Melchor Fernandez Almagro), Φερνάντεζ Μοντεσίνος (Fernandez Montesinos) και άλλους. Παρακολουθεί μαθήματα πιάνου και κιθάρας από τον Μάνουελ ντε Φάλια και κάνει τις πρώτες μουσικές του συνθέσεις. Μετά από πολυήμερη εκδρομή στην Ανδαλουσία και την Καστίλια με συμφοιτητές του γράφει το πρώτο βιβλίο του Εντυπώσεις και τοπία ( Impresiones y paisajes, εκδόσεις Paulino Ventura, 1918).

1919. Εγκαθίσταται στη Μαδρίτη στη Φοιτητή Εστία, όπου και μένει μέχρι το 1928 (Residencia de Estudiantes de Madrit). Γίνεται φίλος με τον ιδρυτή της Alberto Jimé nez Fraud και γνωρίζεται μεταξύ άλλων με τον κινηματογραφιστή Λουίς Μπονουέλ, τον ζωγράφο Σαλβαδόρ Νταλί, τους ποιητές Ραφαέλ Αλμπέρτι, Πέδρο Σαλίνας. Ανάμεσα στους τιμητικούς τροφίμους της Εστίας είναι οι ποιητές Μιγέλ δε Ουναμούντο και Χουάν Ραμόν Χιμένεθ.

1920. Στις 22 Μαρτίου παίζονται Τα μάγια της πεταλούδας (El maleficio de la mariposa) στο «Θέατρο Εσλάβα» (Teatro Eslava) της Μαδρίτης, με σκηνοθεσία του Γκρεκόριο Μαρτίνεθ Σιέρα (Gregorio Martines Sierra), σκηνικά Μινιόνι (Mignioni) και χορούς της Ενκαρναθιόν Λοπέθ, γνωστής ως «Η Αρχεντινίνα» (Encarnacion Lopez – “La Argehtinina”). Η παράσταση σημειώνει αποτυχία και ο Φεδερίκο φεύγει για λίγο από τα Μαδρίτη. Το Σεπτέμβριο στη Γρανάδα αρχίζει η μεγάλη φιλία με τον Μανουέλ ντε Φάλια. Επιστρέφει στη Μαδρίτη τον Οκτώβριο.

1921-1922. Εκδίδεται η πρώτη ποιητική του συλλογή με τον τίτλοΒιβλίο ποιημάτων (Libro de poemas, εκδόσεις Maroto, Μαδρίτη) αφιερωμένη στον αδελφό του Φρανθίσκο, ενώ άλλα ποιήματά του δημοσιεύονται στο περιοδικό Δείκτης (Indice) που διευθύνει ο Χουάν Ραμόν Χιμένεθ και ο Αλφόνσο Ρέγιες (Alfonso Reyes). Στην εφημερίδα ο Ήλιος (El Sol) ο Αλφόνσο Σαλαθάρ(Alfonso Salazar) εγκωμιάζει τη συλλογή σε άρθρο του με τίτλο «Ένας νέος ποιητής». Το Φεβρουάριο του 1922 στη Γρανάδα ο Φεδερίκο δίνει μια διάλεξη με θέμα το «Κάντε χόντο» (Cante Jondo), το λαϊκό ανδαλουσιάνικο τραγούδι. Με τη συνεργασία του Μανουέλ ντε Φάλια διοργανώνουν στη Γρανάδα γιορτή για το «κάντε χόντο». Πρώτες συζητήσεις με τον Μανουέλ ντε Φάλια για το έργο του Η θεατρίνα Λόλα (Lola la Comedianto).

1923. Πάντα σε συνεργασία με τον Μανουέλ ντε Φάλια διοργανώνουν στη Γρανάδα Γιορτή για τα παιδιά και μαζί με μια ομάδα φίλων ιδρύουν το «Teatro Cachoporra Andaluz». Στη πατρική κατοικία του Φεδερίκο στη Γρανάδα οργανώνουν παραστάσεις κουκλοθεάτρου, με φάρσες, με φάρσες του Θερβάντες και παλαιών ισπανών συγγραφέων, καθώς και με φάρσες που γράφει ο ίδιος ο Λόρκα (La niña que riega la albahaca y el principe preguntón). Την ίδια χρονιά παίρνει το πτυχίο του από τη Νομική Σχολή.

1924-1926. Αλληλογραφεί με τον ποιητή και κριτικό Χόρσε Γκιγιέν. Γνωρίζεται στενότερα με τον Σαλβαντόρ Νταλί και επισκέπτεται την οικογένεια του ζωγράφου στο Καδακές όπου και διαβάζει για πρώτη φορά το θεατρικό του έργο Μαριάνα Πινέδα (Mariana Pineda). Γνωρίζεται με τον Πάβλο Νερούδα, δημοσιεύει την Ωδή στον Σαλβαντόρ Νταλί (Oda a Salvador Dali), απαγγέλει ποιήματά του σε εκδηλώσεις και δίνει διαλέξεις σε λογοτεχνικές λέσχες.

1927. Εκδίδεται η δεύτερη συλλογή ποιημάτων του Τραγούδια(Canciones, εκδόσεις Litoral, Μάλαγα). Δημοσιεύει στο Λογοτεχνικό Δελτίο (La Gaceta Literaria) της Μαδρίτης το ποίημα Η σειρήνα και ο καραμπινιέρος (La sirena y el carabinero). Ασχολείται, συντροφιά με τον Νταλί στο Καδακές, με τη συγγραφή του, σχεδόν άγνωστου, έργουEl Sacrificio de lfigenia. Στις 24 Ιουνίου δίνεται η πρώτη παράσταση της Μαριάνα Πινέδα στο «Θέατρο Γκόγια» της Βαρκελώνης από τον θίασο της Μαργαρίτας Σίργου (Margarita Xirgu) με σκηνικά του Νταλί. Από τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς η παράσταση επαναλαμβάνεται στο θέατρο «Φοντάλμπα» (Fontalba) της Μαδρίτης. Από τις 25 Ιουνίου ως τις 2 Ιουλίου, με παρότρυνση του Νταλί εκθέτει σκίτσα του στην Γκαλερί Νταλμάου (Galleries Dalmau) της Βαρκελώνης. Με πρόσκληση και μεσολάβηση του ταυρομάχου Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας ο Λόρκα, μαζί με τους Ραφαέλ Αλμπέρτι, Χόρχε Γκιγιέν κ.ά., απαγγέλει ποιήματά του στη λογοτεχνική λέσχη της Σεβίλλης.

1928. Μαζί με τον αδελφό του εκδίδουν στη Γρανάδα το περιοδικό Ο πετεινός (El Gallo). Στο περιοδικό δημοσιεύονται το πεζογράφημαIstoria de este gallo, ποιήματά του καθώς και οι θεατρικές σκηνές Η παρθένα, ο ναύτης και ο σπουδαστής (La donscella, el mariner y el estudiante) και Ο περίπατος του Μπάστερ Κήτον (El paseo de Buster Keaton). Εκδίδει το Πρώτο Ρομανθέρο Χιτάνο (Primer romancero Gitano) με ποιήματά του από το 1924 ως το 1927. Στο περιοδικό Η φάρσα (La Farsa) της Μαδρίτης δημοσιεύει την Μαριάνα Πινέδα, στο περιοδικό Ο Φίλος των Τεχνών (L’ amic de les artes) του Σίτζες τα:Suicidio en Alejandria και Nadadora sumergiada και στηνΕπιθεώρηση της Δύσης (Revista del Occidente) την Oda al Santissimo Sacramento de Altar.

1929. Ο πειραματικός θίασος «El Caracol», που διευθύνει ο Θιπριάνο Ρίβας Χέριφ (Cipriano Rivas Cherif) ανακοινώνει την παράσταση του έργου Ο έρωτας του Δον Περλιμπλίν και της Μπελίσσα (Amor de Don Perimplin con Belisa en su jardin) που όμως απαγορεύεται από τη λογοκρισία. Ο Λόρκα δίνει διάλεξη στο Lyceul Club της Μαδρίτης, με τίτλο Φαντασία, έμπνευση και φυγή στην ποίηση (Imaginación, inspiración, evasión en la poesia). Ταξιδεύει στη Νέα Υόρκη, μέσω Παρισίων και Λονδίνου. Από το καλοκαίρι, σπουδαστής του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης.

1929-1930. Δίνει διαλέξεις στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και σε άλλα Κολέγια των Ηνωμένων Πολιτειών καθώς και στην Κούβα, όπου μένει δυο μήνες. Τίτλοι των διαλέξεων: Φαντασία, έμπνευση και φυγή στην ποίηση, Τα παιδικά νανουρίσματα (Las nanas infantiles), Θεωρία και πράξη του Ντουέντε (Theoria y juego del duente), Τι τραγουδάει μια πόλη από Νοέμβρη σε Νοέμβρη, (Logue canta una ciuded de noviembre a noviembre), Σότο ντε Ροχας (Rodo de Rojas). Στην Κούβα ανανεώνει τη φιλία του με τον μουσικό Αδόλφο Σαλαθάρ ενώ στην Νέα Υόρκη γνωρίζεται με τον κιθαρίστα Αντρές Σεγκόβια. Στη Νέα Υόρκη παρακολουθεί θεατρικές παραστάσεις, συχνάζει σε κέντρα τζαζ και σε κινηματογράφους, αρχίζει τη συγγραφή του Ποιητής στη Νέα Υόρκη (Poeta en Nueva York), το Αν περάσουν πέντε χρόνια (Asi que pasen cinque años) και Το κοινό (El Público). Επιστρέφει στη Μαδρίτη το καλοκαίρι. Στις 24 Δεκεμβρίου 1930 παίζεται στο «Teatro Español» της Μαδρίτης από τον θίασο «El Caracol» με τη συνεργασία της Μαργαρίτας Σιργού Η θαυμάσια μπαλωματού (La zapatera prodigiosa).

1931. Δίνει διαλέξεις στη Φοιτητική Εστία της Μαδρίτης για την Αμερική και διαβάζει αποσπάσματα από το Ποιητής στη Νέα Υόρκη. Εκδίδει το Ποίημα του κάντε χόντο (Poema del cante jondo, εκδόσεις CIAM, Μαδρίτη). Γράφει τον Δον Κριστομπάλ (Reteblillo de don Cristóbal), στην Σαλαμάνκα και στην Λα Κορούνια δίνει διαλέξεις με τίτλο Αρχιτεκτονική του κάντε χοντο(Arquitectura del cante jondo). Στην Ισπανία μετά την παραίτηση του βασιλιά Αλφόνσου Xlll ανακηρύσσεται Δημοκρατία και ο Λόρκα συμμετέχει σε πολιτικές εκδηλώσεις των δημοκρατικών. Συνεργάζεται με την Αρχεντίνα και βγάζουν πέντε δίσκους γραμμοφώνου με λαϊκά ισπανικά τραγούδια, σε μουσική επεξεργασία του Λόρκα. Ο ίδιος παίζει πιάνο και η Αρχαντίνα τραγουδάει.

1932. Ο Υπουργός Παιδείας Φερνάντο ντε λος Ρίος (Fernando de los Rios) τον διορίζει μαζί με τον Εδουάρδο Ουγάρτε (Eduardo Ugarte) διευθυντή του πανεπιστημιακού περιοδεύοντος θιάσου «Η παράγκα» (La Barraca), που έχει στόχο να γνωρίσει στο κοινό των επαρχιακών πόλεων και των πιο απομακρυσμένων χωριών τα έργα του κλασικού ισπανικού θεάτρου.

1933. Ταξιδεύει σε όλη την Ισπανία με την «Barraca», με έργα των Θερβάντες, Καλντερόν, Λόπε ντε Βέγα, Τίρσο ντε Μολίνα κ.λπ. Στις 8 Μαρτίου ο θίασος Ζοζεφίνας Ντιάθ (Josefina Diaz) – Μανουέλ Κολιάδο (Manuel Colliado) παρουσιάζει στη Μαδρίτη τον Ματωμένο Γάμο (Bodas de sangre). Τρεις μήνες μετά η παράσταση μεταφέρεται στη Βαρκελώνη. Από τις αρχές Απριλίου παίζονται Ο έρωτας του Δον Περλιμπλίν και της Μπελίσα και Η θαυμαστή Μπαλωματού από το Club Teater de Cultura.

1933-34. Η «Barraca» περιοδεύει στη Νότιο Αμερική (Αργεντινή, Βραζιλία, Ουρουγουάη). Στο Μπουένος Άιρες παίζονται από το θίασο της Λόλας Μεμπρίβες (Lola Membrives) τα έργα: Ματωμένος Γάμος, Μαριάνα Πινέδα, Θαυμαστή Μπαλωματού, Δον Περλιμπλίν, ενώ ο Λόρκα διασκευάζει, γράφει τη μουσική και σκηνοθετεί το έργο του Λόπε ντε Βέγα, Ανόητη Κυρία (La Doma Boda) για το θίασο της Εύας Φράνκο (Eva Franko). Επαναλαμβάνει τις διαλέξεις του και δίνει μια καινούργια «Το πρωτόγονο τραγούδι της Ανδαλουσίας» (El Canto Primitive Andaluz). Συναντάται με τον Πάβλο Νερούδα στο Pen Club, σε εκδήλωση προς τιμήν του μεγάλου Νικαραγουανού ποιητή Ρουμπέν Ντάριο (Rubén Dario).

1934. Δημοσιεύει στο Μεξικό την «Oda a Walt Whitman», στη Μαδρίτη Το κοινό. Το καλοκαίρι σκοτώνεται ο Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας. Ο Φεδερίκο γράφει τον Θρήνο για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας (Llanto por Ignacio Sánchez Mejias). Εγκαταλείπει τη διεύθυνση της «Barraca» και σκηνοθετεί το Λίλιομ του Φέρεντς Μόλναρ στο Club Teatral Anfistora. Στις 29 Δεκεμβρίου η Μαργαρίτα Σίργου παρουσιάζει τη Γέρμα (Yerma) στο Teatro Español της Μαδρίτης.

1935. Σε ειδική παράσταση του έργου Γέρμα για ηθοποιούς, στο Teatro Español εκφωνεί την «Ομιλία για το θέατρο» (Charla sodre teatro) και με αφορμή την εκατοστή παράστασή του διαβάζει στο ίδιο θέατρο το Θρήνο για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας. Στη Νέα Υόρκη ανεβαίνει μεταφρασμένος ο Ματωμένος Γάμος. Η Λόλα Μεμπρίβες ανεβάζει σε δική του σκηνοθεσία τη Θαυμαστή μπαλωματού στη Μαδρίτη. Παίζεται στο κουκλοθέατρο με την ευκαιρία της Γιορτής του Βιβλίου στη Μαδρίτη, ο Δον Κριστομπάλ. Εκδίδει το Θρήνο για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας, με εικονογράφηση του Χοσέ Καμπαλιέρο (José Caballero). Ο Λόρκα επανέρχεται στη διεύθυνση της«Barraca». Πρόβες με τη Μαργαρίτα Σιργού για την Ανόητη Κυρία του Λόπε ντε Βέγα και για το Φουέντεοβεχούνα του ίδιου, σε διασκευή του Λόρκα. Η Χίργου παίζει στη Βαρκελώνη Γέρμακαι Ματωμένο γάμοκαθώς και το Δόνα Ροζίτα η γεροντοκόρη ή Η γλώσσα των λουλουδιών(Doña Rozita la soltera o El lenguaje de las flores).

1936. Εκδίδει το Ματωμένο γάμο (εκδόσεις Cruz y Raya) και ταΠρώτα ποιήματα (Primas canciones, εκδόσεις Heoroe) στη Μαδρίτη. Σε δείπνο προς τιμή του Ραφαέλ Αλμπέρτι, διαβάζει ένα μανιφέστο των ισπανών συγγραφέων εναντίον του φασισμού. Σε φιλικό σπίτι στη Μαδρίτη διαβάζει στο Χόρχε Γκιγιέν, τον Γκιγιέρμο ντε Τόρρε, τον Δαμάσο Αλόνσο και άλλους Το σπίτι της Μπερνάντα Άλμα (La casa de Bernarda Alma). Ετοιμάζει μια τραγωδία με τίτλο Η καταστροφή των Σοδόμων (La destruccion de Sodoma). Το Πανεπιστήμιο της Γρανάδας εκδίδει το Divaán del Tamarit. Σχεςδιάζει ένα νέο ταξίδι στην Νέα Υόρκη.

Από τις 6 Ιουλίου βρίσκεται στη Γρανάδα. Στις 17 Ιουλίου αρχίζει το πραξικόπημα του Φράνκο από το Μαρόκο και τις Κανάριες Νήσους και στις 20 Ιουλίου οι φρανκιστές καταλαμβάνουν την Γρανάδα. Στις 3 Αυγούστου ο κουνιάδος του Χοσέ Φερνάντεθ Μοντεσίνος, δήμαρχος της Γρανάδα, τουφεκίζεται από τους φαλαγγίτες. Λίγες μέρες μετά ο Λόρκα φοβούμενος τη σύλληψη καταφεύγει στο σπίτι του φίλου του Λουίς Ροσάλες (Luis Rosales).