Τόμας Έντισον 1847 – 1931

Αμερικανός εφευρέτης και επιχειρηματίας, μία από τις επιφανέστερες μορφές στην ιστορία της τεχνολογίας. Είναι ο εφευρέτης με τις 1093 ευρεσιτεχνίες, στις οποίες περιλαμβάνονται ο ηλεκτρικός λαμπτήρας πυράκτωσης, ο φωνογράφος, το σύγχρονο τηλέφωνο, η κινηματογραφική μηχανή προβολής, οι σιδηροαλκαλικές μπαταρίες και τεχνικές κατασκευής τσιμέντου και χημικών προϊόντων. Είναι, επίσης, ο ιδρυτής του πρώτου εργαστηρίου βιομηχανικής έρευνας.

Ο Τόμας Άλβα Έντισον (Thomas Alva Edison) γεννήθηκε στις 11 Φεβρουάριου 1847 στο Μιλάνο της πολιτείας Οχάιο των Ηνωμένων Πολιτειών. Ήταν το μικρότερο από τα τέσσερα επιζήσαντα τέκνα του αυστηρού μικρέμπορου Σάμιουελ Όγκντεν και της υπομονετικής πρώην δασκάλας Νάνσι ΄Ελιοτ Εντισον. Οι γονείς του, όχι απλώς δεν είχαν περιουσία, αλλά εξαιτίας της φτώχειας τους αναγκάστηκαν να αναζητήσουν καλύτερη τύχη στο Πορτ Χιούρον του Μίσιγκαν, όπου εγκαταστάθηκαν όταν ο Τόμας ήταν επτά ετών.

Στα βάσανα της οικογένειας προστέθηκε και η αγωνία του τι θα απογίνει ο μικρός και ατίθασος Τόμας, όταν τον έδιωξαν από το σχολείο. Πράγματι, ύστερα από οστρακιά που είχε περάσει σε μικρότερη ηλικία, το νεαρό παιδί είχε πρόβλημα στην ακοή. Αυτό το «κουσούρι» της βαρηκοίας του στέρησε μία θέση στα θρανία. Δεν πτοήθηκε όμως. Άρχισε να μελετά στο σπίτι με τη βοήθεια της μητέρας του. Η μειωμένη ακοή είχε και τα καλά της: του εξασφάλισε την απαραίτητη απομόνωση, ώστε να διαβάσει διάφορα εκλαϊκευμένα επιστημονικά περιοδικά που έπεφταν στα χέρια του.

Σε ηλικία 12 ετών άρχισε να εξοικονομεί τα προς το ζην, πουλώντας εφημερίδες και καραμέλες στο σιδηρόδρομο που ένωνε το Πορτ Χιούρον με το Ντιτρόιτ. Έλειπε ώρες ολόκληρες από το σπίτι, βρίσκοντας συχνά πυκνά αφορμές, αφού ο πατέρας του προσπαθούσε να δαμάσει τον ατίθασο χαρακτήρα του μικρού με το ξύλο. Λέγεται, μάλιστα, ότι μια φορά τον μαστίγωσε για παραδειγματισμό δημόσια. Δεύτερο σπίτι του, λοιπόν, έγινε ένα βαγόνι. Εκεί εγκατέστησε ο Τόμας το μικρό εργαστήριό του κι έγραφε και τύπωνε μία μικρή εφημερίδα, τη «Weekly Herald».

Τηλεγραφιτής

Κάτω από αυτές τις συνθήκες πέρασαν τα χρόνια ως την εφηβεία του. Ωσότου ένα περιστατικό το 1862, όταν ήταν πια 15 ετών, σημάδεψε την πορεία του. Ο νεαρός Τόμας έσωσε τη ζωή ενός αγοριού που είχε πέσει στις ράγες του τρένου. Όταν ο πατέρας του μικρού, τηλεγραφητής το επάγγελμα, τον ρώτησε πώς θα μπορούσε να επληρώσει το καλό που έκανε στον γιο του, ο έφηβος Τόμας δεν δίστασε: «Θέλω να μου μάθετε να χειρίζομαι τον τηλέγραφο» απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη. Έτσι, ο «μικρός του βαγονιού» από το 1863 έως το 1868, δούλεψε ως έκτακτος τηλεγραφητής σε διάφορες πόλεις της Δύσης και του Νότου, συχνά πίσω από τα μέτωπα του Εμφυλίου Πολέμου.

Ήταν 21 ετών, πεπειραμένος τηλεγραφητής πλέον, όταν μονιμοποιήθηκε στη νυχτερινή βάρδια της Western Union Telegraph Company στη Βοστώνη. Εκείνη η χρονιά, το 1868, ήταν το δεύτερο έτος - σταθμός για τον Έντισον. Αγόρασε ένα μεταχειρισμένο αντίτυπο του περιοδικού του αυτοδίδακτου άγγλου φυσικού Μάικλ Φάραντεϊ «Πειραματικές έρευνες στον ηλεκτρισμό», και το αποστήθισε. Τα πειράματα του Φάραντεϊ περιγράφονταν τόσο λεπτομερώς, ώστε ο Έντισον τα εκτέλεσε όλα κατά γράμμα. Τις παρατηρήσεις του κατά τη διάρκεια των πειραμάτων τις κατέγραφε σε σημειωματάρια, οι οποίες αργότερα αποδείχθηκαν πολύτιμες.

Τα πρώτα πειράματα

Το πάθος του πλέον ήταν ένα: οι εφαρμογές του ηλεκτρισμού. Άρχισε να κοιμάται ελάχιστα και να πειραματίζεται διαρκώς. Η δουλειά γραφείου τώρα πια δεν τον «χωρούσε». Παραιτήθηκε. Είχε αποφασίσει, όμως, να γίνει επαγγελματίας εφευρέτης. Δανείστηκε ένα μικρό ποσό, συνέχισε τις έρευνές του και το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς κατέθεσε την πρώτη ευρεσιτεχνία του για έναν ηλεκτρικό «καταγραφέα φωνής» και μια συσκευή ηλεκτρικής καταγραφής ψήφων. Η εφεύρεση λειτούργησε άψογα ενώπιον της επιτροπής του Κογκρέσου. Αλλά δεν την αγόρασε κανείς.

Δέκα μήνες μετά, βρέθηκε στη Νέα Υόρκη, απένταρος για άλλη μια φορά. Κοιμόταν σ’ ένα υπόγειο στη Γουόλ Στριτ. Μια βλάβη στον πίνακα αναγραφής των τιμών του χρυσού στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης μπορεί να προκάλεσε κρίση στην αγορά το 1869, έδωσε όμως στον Έντισον τη μεγάλη ευκαιρία. Τον κάλεσαν να επισκευάσει το σύστημα. Εκείνος δεν περιορίστηκε στην αποκατάσταση της βλάβης. Πρότεινε μια βελτίωση, η οποία έδινε τη δυνατότητα παροχής τηλεγραφικών πληροφοριών σε συνδεδεμένους με τον πίνακα συνδρομητές - χρήστες. Η ιδέα του έγινε δεκτή με ενθουσιασμό και η κατασκευάστρια εταιρεία του πίνακα, η πρώην εργοδότριά του Western Union, φρόντισε να τον ανταμείψει με 40.000 δολάρια.

Η καταξίωση

Το κεφάλαιο αυτό ήταν αρκετό για αρχή. Ο Έντισον το επέδυσε στην κατασκευή ενός μικρού εργοστασίου στο Νιούαρκ του Νιου Τζέρσεϊ, όπου κατασκεύαζε τηλεγράφους για το χρηματιστήριο και τηλεγράφους μεγάλης εκτυπωτικής ταχύτητας. Η Western Union του ανέθεσε επίσης το έργο της βελτίωσης ενός άλλου τηλεγράφου, που μετέδιδε στοιχεία για τις ποσότητες των αποθηκευμένων προϊόντων. Η εταιρεία, ιδιοκτησίας των Βάντερμπιλτ και Μόργκαν, ήταν τότε ο κολοσσός των ηλεκτρικών ειδών στην Αμερική. Και ο Έντισον είχε γίνει το χαϊδεμένο της παιδί - η «ιδιοφυΐα που δούλευε νυχθημερόν σαν σκυλί», όπως έλεγαν οι εργοδότες του. Μάλιστα, για να πάρει άδεια να δουλεύει όλη τη νύχτα στα γραφεία λέγεται ότι παρομοίασε τον εαυτό του με γιατρό που πρέπει να βρίσκεται διαρκώς εκεί για να ελέγχει ανά πάσα στιγμή τον σφυγμό των ασθενών του.

Η επαγγελματική καταξίωση έφερε και τον γάμο. Ο Έντισον νυμφεύθηκε το 1871 τη Μαίρη Στίλγουελ, μία ευγενική, αλλά αγράμματη γυναίκα από το Νιούαρκ, με την οποία απέκτησε δύο γιους και μία κόρη. Ούτε η σύζυγός του, ούτε τα παιδιά του, όμως, μπόρεσαν να τον αποσπάσουν από το εργαστήριό του. Ένιωθε πια ένας «μισθοφόρος της επιστήμης». Έτσι δικαιολόγησε και το γεγονός ότι προσέφερε τις υπηρεσίες του και στην ανταγωνιστική της Western Union εταιρεία, την οποία είχε ιδρύσει ο τραπεζίτης Τζέι Γκουλντ.

Η επιτυχία

Τρία χρόνια αργότερα έκανε τη μεγάλη επιτυχία. Κατασκεύασε τον τετραπλό τηλέγραφο, ο οποίος μπορούσε να στέλνει ταυτόχρονα μηνύματα προς την ίδια κατεύθυνση, χρησιμοποιώντας μόνο ένα καλώδιο. Και το 1876, δύο χρόνια μετά τη μεγάλη επιτυχία, πήρε τη μεγάλη απόφαση. Εγκατέλειψε οριστικά τη Western Union, αλλά και το μικρό εργοστάσιο στο Νιούαρκ, για να ιδρύσει στο Μένλοου Παρκ, επίσης στο Νιου Τζέρσεϊ, ένα επιστημονικό «εργοστάσιο εφευρέσεων», ένα εργαστήριο που θα φιλοξενούσε τις έρευνες και τα πειράματα, όχι μόνον του ίδιου, αλλά και των συνεργατών του.

Μόνο ελάχιστα πανεπιστήμια μπορούσαν πλέον να συναγωνισθούν τον εξοπλισμό του Μένλοου Παρκ, όπου σ’ ένα ξύλινο ορθογώνιο κτίριο ο Έντισον είχε εγκαταστήσει γαλβανόμετρα, μπαταρίες, πηνία, μια ατμομηχανή Μπράουν, ένα φωτογραφικό εργαστήριο, ένα σιδηρουργείο και μία βιβλιοθήκη επιστημονικών εκδόσεων. Εκεί βελτίωσε τον «ομιλούντα τηλέγραφο» - το τηλέφωνο που είχε κατασκευάσει ο Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ το 1876 - προσθέτοντας στη συσκευή έναν μεταδότη από άνθρακα και αυξάνοντας έτσι την ευκρίνεια του ήχου. Εκεί «γεννήθηκε» ο φωνόγραφος το 1877, η εφεύρεση που τον έκανε διάσημο διεθνώς, αλλά δεν έμελλε να έχει τότε την αναμενόμενη εμπορική ανταπόκριση, λόγω του υψηλού κόστους της.

Το στοίχημα

Ένα χρόνο μετά τον θρίαμβο του φωνογράφου, ο Έντισον, εντυπωσιασμένος από το εκτυφλωτικό φως που εξέπεμπε ένα ηλεκτρικό τόξο που είχε δει στη μεγάλη έκθεση της Φιλαδέλφειας του 1876, ξεκίνησε τις προσπάθειές του να παραγάγει ηλεκτρικό φως. Φυσικά δεν ήταν ο πρώτος. Οι ευρωπαίοι επιστήμονες προπορεύονταν σε αυτόν τον τομέα, έχοντας εφεύρει το φως βολταϊκού τόξου. Αλλά ο Έντισον είχε βάλει ένα δημόσιο στοίχημα: να ανακαλύψει τον τρόπο για την παραγωγή ασφαλούς, ήπιου και φθηνού ηλεκτρικού φωτός, που θα αντικαθιστούσε τους λαμπτήρες γκαζιού σε εκατομμύρια σπίτια.

Πολλοί τον πίστεψαν. Τον ονόμασαν προφήτη. Οι πρώην εργοδότες του Μόργκαν και Βάντερμπιλτ έσπευσαν να επενδύσουν 50.000 δολάρια. Σπανίως κεφαλαιούχοι χρηματοδοτούσαν μια εφεύρεση προτού υλοποιηθεί και η έρευνα για τους λαμπτήρες πυράκτωσης ήταν μία από τις ελάχιστες φορές. Εξάλλου, η συγκεκριμένη έρευνα είχε ταλανίσει επί δεκαετίες ολόκληρες τους επιστήμονες. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ιδιοφυής φυσικός και πρώην συνεργάτης του Νίκολα Τέσλα θεωρούσε ότι ο Έντισον έψαχνε «ψύλλους στ’ άχυρα».

Τα δημοσιεύματα στον Τύπο οργίαζαν. Έδιναν την είδηση ότι ο Εντισον θα συνέδεε τους λαμπτήρες του σε παράλληλο κύκλωμα, ώστε, αν καιγόταν ένας, το κύκλωμα να εξακολουθεί να λειτουργεί. Αλλά δεν έλειψαν και οι Κασσάνδρες. Οι κριτικές των αμφισβητιών μέσα από τις στήλες των εφημερίδων πλήθαιναν. Επιφανείς επιστήμονες, όπως ο Γουίλιαμ Πρις, προέβλεψαν ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατον. Διαψεύστηκαν. Στις21 Οκτωβρίου 1879 το Μένλοου Παρκ φωτίστηκε από 30 λαμπτήρες πυράκτωσης με νήμα από άνθρακα, οι οποίοι συνδέονταν παράλληλα με χωριστούς διακόπτες.

Μέσα σε τρία χρόνια, το 1882, ο Έντισον θα δημιουργούσε τον πρώτο σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Νέα Υόρκη, την πρώτη πόλη του κόσμου που θα φωτιζόταν με ηλεκτρισμό. Παρ’ όλα αυτά είχε έλθει η στιγμή να εγκαταλείψει οριστικά το Μένλοου Παρκ. Από το 1877 ο Έντισον είχε μεταφέρει ήδη το εργαστήριο ερευνών του στο Γουέστ Όραντζ του Νιου Τζέρσεϊ, σ’ ένα συγκρότημα εργοστασίων, όπου απασχολούνταν 5.000 εργαζόμενοι. Η γκάμα των προϊόντων ήταν πλέον τεράστια: κέρινοι δίσκοι φωνογράφου, σπινθηροσκόπια, αλκαλικές μπαταρίες, πολύγραφοι, κάμερες, κινηματογραφικές μηχανές προβολής.

Αυτό που τον απασχολούσε τώρα περισσότερο ήταν η διάδοση των προϊόντων του στην αγορά. Ήταν η εποχή της μεγάλης δόξας. Όμορφος και γοητευτικός, παρ’ ότι συνειδητά ατημέλητος στην εμφάνιση, δεν δυσκολεύθηκε να βρει δεύτερη σύζυγο μετά τον θάνατο της πρώτης του γυναίκας το 1884. Η ευγενική, πανέξυπνη και δυναμική Μάινα Μίλερ από το Οχάιο, αν και μετρούσε τα μισά του χρόνια, δέχθηκε να ενωθεί μαζί του με τα δεσμά του γάμου και ανέλαβε το δύσκολο έργο της «χαλιναγώγησης» του εκκεντρικού εφευρέτη που μασούσε διαρκώς καπνό. Προϊόν αυτής της ένωσης ήταν δύο γιοι και μία κόρη.

Η πτώση

Τα κέρδη τώρα είναι τεράστια για τον Έντισον. Μεγάλο τμήμα τους προέρχεται από την αναπτυσσόμενη βιομηχανία του κινηματογράφου. Όλα βαίνουν κατ’ ευχήν. Ως το 1892 τουλάχιστον - μια επιχειρηματικά δίσεκτη χρονιά για τον Έντισον. Η Edison General Electric Company, την οποία είχε ιδρύσει πριν από τρία χρόνια, τώρα συγχωνεύεται με την κύρια ανταγωνίστριά της, την Thompson Houston Company. Έτσι, προκύπτει ο σημερινός βιομηχανικός κολοσσός, η General Electric. Εκείνος, όμως, ρισκάροντας τεράστια ποσά στην ανάπτυξη μιας μεθόδου διαχωρισμού των μεταλλευμάτων, καταφέρνει τελικά να χάσει όλη την περιουσία των τεσσάρων εκατομμυρίων δολαρίων που είχε αποφέρει το σύστημα ηλεκτροφωτισμού. Και όχι μόνον. Ο Έντισον ήταν αυτοδημιούργητος, αλλά και αυτοδίδακτος. Η έλλειψη θεωρητικής κατάρτισης αρχίζει να γίνεται αισθητή. Οι επιστήμονες που εισάγουν τη χρήση εναλλασσόμενου ρεύματος υψηλής τάσης για τη μεταφορά του σε μακρινές αποστάσεις αφήνουν πίσω τους τον πρωτοπόρο τηλεγραφητή.

Είχε φθάσει η αρχή του τέλους. Ο άνθρωπος που έσπρωξε την ανθρωπότητα στην εποχή της μηχανής χάνει το συμβόλαιο για το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο του καταρράκτη του Νιαγάρα από τον συνάδελφο εφευρέτη και ανταγωνιστή του Τζορτζ Γουέστινγκχάους. Η διαφημιστική εκστρατεία του Έντισον, που προειδοποιούσε το κοινό για τους «κινδύνους του εναλλασσόμενου ρεύματος υψηλής τάσης», δεν είχε αποδώσει καρπούς. Ο εφευρέτης της «λυχνίας Έντισον» περιορίστηκε έτσι στη δημιουργία λειτουργικών καμίνων τσιμέντου και χυτών κατασκευών για κατοικίες χαμηλού κόστους. Εκεί είχε μεγαλύτερη επιτυχία.

Με το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο ηλικιωμένος πλέον εφευρέτης ασχολείται περισσότερο με τα «κοινά». Γίνεται πρόεδρος της Συμβουλευτικής Επιτροπής του Ναυτικού των ΗΠΑ. Με δική του εισήγηση δημιουργείται το 1920 το πρώτο αμερικανικό στρατιωτικό ερευνητικό ίδρυμα, το Naval Research Laboratory.

Ο Έντισον είναι πλέον ήρωας για τους συμπατριώτες του, γιατί ενσαρκώνει το «αμερικάνικο όνειρο»: τον γρήγορο πλουτισμό, με σκληρή δουλειά και εξυπνάδα. Τι κι αν τον χαρακτηρίζουν «εμπορικό εφευρέτη που δουλεύει για το ασημένιο δολάριο», «τύραννο» για τους συνεργάτες του», «άνθρωπο που έκανε την επιστήμη επιχείρηση», «δύστροπο» και «αντιδιανοούμενο»; Ο Έντισον έχει καταφέρει να χτίσει τη δική του, ιδιότυπη «λαϊκή δημοκρατία», αφού ένα πράγμα τον ένοιαζε εκτός από το κέρδος: οι εφευρέσεις του να έχουν εφαρμογή στην καθημερινότητα και να κάνουν πιο εύκολη τη ζωή των πολλών.

Ο θάνατος βρήκε τον Τόμας Άλβα Έντισον σε ηλικία 84 ετών στον επίγειο παράδεισό του, το εργαστήριο του Γουέστ Όραντζ, στις 18 Οκτωβρίου 1931, την ημέρα που επιχειρούσε να κατασκευάσει ελαστικό από φυτά της Αμερικής.